ΑΞΟΣ
Το
χωριό Αξός
βρίσκεται
46 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά
του Ρεθύμνου κτισμένο
σε μια πλούσια
κοιλάδα σε υψόμετρο
550 μέτρα, στις βόρειες
υπώρειες του Ψηλορείτη
(όρος Ίδη). Έχει
αφθονία νερού
κι ένα δημόσιο
σιντριβάνι, που
χρησιμοποιείται
από το Μεσαίωνα
ως σήμερα.
Μπαίνοντας κανείς στο χωριό της σύγχρονης Αξού αμέσως μπορεί να διαπιστώσει ότι
είναι απομεινάρι ενός σπουδαίου πολιτισμού. Οι θολωτοί τάφοι, η Ακρόπολη, ο ναός
της Αφροδίτης, τα απομεινάρια των τοίχων - σημάδια των αρχαίων χρόνων - αλλά και
οι βυζαντινές πετρόκτιστες εκκλησίες (άλλες με ψηφιδωτά και άλλες με
τοιχογραφίες ) έχουν γίνει κατά καιρούς αντικείμενο μελέτης διαφόρων ιστορικών
με αποτέλεσμα να συνθέσουν την Ιστορία της Αξού από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα.
Την Βυζαντινή εποχή (395 π.Χ.-1204 μ.Χ.) Την Βενετοκρατία (1204-1669 μ.Χ.)
Την Τουρκοκρατία (1669-1898
μ.Χ.)
Η
αρχαία πόλη
Όαξος
(σημερινή
Αξός),
μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Κρήτης που ήκμασε από την υστερομινωική και γεωμετρική έως τη ρωμαϊκή και τα υστερότερα χρόνια,
πιθανότατα χτισμένη
όταν οι Δωριείς ήρθαν στην Κρήτη (γύρω στα 1.000 π.χ.).
Στην
αρχαϊκή περίοδο
χρονολογείται μεγάλη επιγραφή που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της
ακρόπολης, λίγο χαμηλότερα από την κορυφή. Η επιγραφή, γραμμένη
βουστροφηδόν, αναφέρεται σε σύμβαση μεταξύ τεχνιτών και της πόλης και είναι
πιθανό να συνδέεται με δημόσιο οικοδόμημα, τα λείψανα του οποίου
εντοπίζονται στη θέση αυτή.
Σημαντικά ευρήματα προκύπτουν τα τελευταία χρόνια από τις σωστικές ανασκαφές που πραγματοποιεί στο χώρο η ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Στις ανατολικές υπώρειες της ακρόπολης (θέση "Παναγιά"), αποκαλύφθηκε τμήμα του ελληνιστικού οικισμού της αρχαίας Αξού. Στους νοτιοδυτικούς πρόποδες της ακρόπολης, στη θέση "Τειχιό" ή "Μεγάλος Τράφος", η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως τμήμα της αρχαίας νεκρόπολης, με ταφές αρχαϊκών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Εντοπίστηκαν ταφές, μεμονωμένες ή αλλεπάλληλες, στο χώμα και σε κοιλότητες βράχων καθώς και συσσωρεύσεις οστών (κυρίως μακρών οστών και τμημάτων κρανίων) στο χώμα ή σε λάκκους. Επίσης, αποκαλύφθηκαν δύο τάφοι καλυβίτες κεραμοσκεπείς, ένας εγχυτρισμός τοποθετημένος σε βραχοσχισμή και ένας λάκκος - οστεοφυλάκιο. Σε απόσταση 700 μ. περίπου από την αρχαία ακρόπολη, στις βόρειες υπώρειες του υψώματος Χαλαπά (θέση "Ελληνόσπιτα" ή "Ληνόσπιτα"), διατηρούνται ορατοί σε συστάδες καμαροσκέπαστοι τάφοι ρωμαϊκών χρόνων. Οι τάφοι είναι εν μέρει λαξευτοί στο βράχο, με κτισμένη ανωδομή. Στη θέση Λιβάδα, ΒΑ του χωριού έχουν έρθει στο φως υπολείμματα αρχαϊκής εγκατάστασης γεγονός που υποδηλώνει την έκταση της αρχαίας Αξού. Η σπουδαιότητα της πόλης της Αξού επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι διέθετε νόμισμα και μάλιστα με ποικίλους τύπους. Έχουν αναγνωριστεί περί τα 40 είδη νομισμάτων τα περισσότερα από τα οποία στον εμπροσθότυπο φέρουν κεφάλη Απόλλωνα ή Δία, των Θεών δηλαδή που λατρευόταν στην αρχαία Όαξο.
Εντοπίστηκαν επίσης υπολείμματα κτιρίων της κλασικής εποχής πάνω στα οποία οικοδομήθηκαν υστερότερα κτίρια, κυρίως βυζαντινές εκκλησίες. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει τόσο στη ρωμαϊκή όσο και στη βυζαντινή εποχή κατά την οποία μάλιστα ήταν έδρα επισκοπής και διέθετε πληθώρα εκκλησιών.
Υπήρχαν συνολικά 46 εκκλησίες στην περιοχή και από αυτές σώζονται ως σήμερα: |